Puresound

Er bestaan twee versies van het boek en de eerste versie is uit 1950 en deze heb ik natuurlijk. Kuifje heeft indertijd de westerse wereld gered van een oliecrisis en gelukkig maar want anders was in 1951 de stereo langspeelplaat niet op de markt gebracht wegens een tekort aan grondstoffen. De basis van ons vinyl blijft toch aardolie.

Ik heb nogal wat platen uit die tijd en als ik ze koop of krijg, is het toch mijn eerste zorg hoe ik ze goed schoon en antistatisch krijg. Want een schone en anti statische plaat zal niet alleen beter klinken maar er ook voor zorgen dat de naald van het element gespaard wordt en langer mee kan. In die zin wordt een deel van de kosten weer terugverdiend. 

Schoonmaken kan met behulp van een machine en met speciale vloeistof. Voor de volledigheid zal ik in dit artikel eerst iets zeggen over de verschillende typen schoonmaakmachines die op de markt zijn. Daarna ga ik in op de werking van de beschikbare vloeistoffen. In de hifi pers krijgt de werking van de diverse vloeistoffen helaas weinig aandacht. Ik ben ervan overtuigd dat bij het platenwassen de vloeistof en het schoonmaakregime belangrijker zijn dan de kwaliteit van de wasmachine. 

De Disco Antistat

Elke beginnend vinyl liefhebber dacht indertijd, dat de Disco Antistat de oplossing was voor vervuilde en statische Lp’s. De Disco Antistat is een langwerpige bak waarin een plaat in een vloeistof kan worden rondgedraaid langs een borstel. Daarna wordt de plaat op een afdruiprekje te drogen gezet. Ik heb ook een Disco Antistat gehad en vond het een verschrikkelijk apparaat. Het zorgde altijd voor een geweldige knoeiboel en zeker omdat de vloeistof na gebruik gefilterd moest worden en teruggegoten in de fles. En ook dan was na een beperkt gebruik de vloeistof vervuild. In ieder geval een vloeistof van zodanige kwaliteit dat u er een nieuwe plaat niet graag aan blootstelt.

Het is me ook nooit helemaal duidelijk geworden of het nu aan het hergebruik van de vloeistof lag of aan het droogproces, maar na de eerste maal spelen zat er altijd een flinke dot stof op mijn naald. Dat leidde in het begin nog wel eens tot het “schaatsen” van de naald over de plaat. Naarmate de elementen duurder werden, werd ik daar behoorlijk zenuwachtig van. Als u de Disco Antistat  niet kent, bekijk dan de werking van het apparaat op het volgende youtube filmpje en huiver 

Flash is required!
  

Puntafzuiging

De oudste professionele platenwasmachine is die van Keith Monks. Het principe is eigenlijk afgeleid van een draaitafel. Nadat de plaat met een speciale vloeistof en borstel is schoongemaakt loopt er een arm over de plaat waarvan het uiteinde de vloeistof met het vuil van de plaat afzuigt. Afzuiging gebeurt door (een soort van) een stofzuigermotor.

Flash is required!

De Keith Monks wasmachine is weer op de mark gebracht (http://www.keithmonks-rcm.co.uk)  maar er zijn goede en goedkopere alternatieven te vinden zoals een zeer fraaie van Loricraft  (http://www.garrard501.com)  Dit laatste bedrijf is ook bekend vanwege de uitmuntende restauraties van de bekende Garrard draaitafels. 

Puntafzuigers maken de plaat goed schoon en doen hun werk daarbij in stilte. Wel blijft de schoonmaakvloeistof relatief lang op de plaat liggen omdat de hele plaat niet in een keer schoongezuigd wordt. De arm met afzuiging oogt wat fragiel en kwetsbaar. 

De goedkoopste Keith Monks kost drie en half duizend pond en de Loricraft rond de twee duizend euro. Het gaat hier om investeringen die alleen bij grote platencollecties te rechtvaardigen zijn.

Schoonzuigen door middel van een buisje

Dit principe is voor zover mij bekend door VPI ontwikkeld. Nadat de plaat is schoongemaakt met behulp van vloeistof en borstel wordt de plaat schoongezogen met behulp van een plastic buisje wat dwars op de plaatgroef staat. Dit kan omdat in het buisje een lange spleet zit. 

Flash is required!

Ook het resultaat van deze machines is zeer goed maar ze zijn verder behoorlijk lawaaiig. Er zijn veel van deze platenwassers op de markt. Naast de VPI is er de bekende Okki Nokki die ontwikkeld is door de voormalige importeur van VPI. De prijs voor de Okki Nokki is een zeer schappelijke van 400 euro. De VPI kost ongeveer het dubbele. 

Ik heb zelf een VPI waar ik in de afgelopen negen jaar heel wat platen mee heb gewassen. Wel een paar keer uit elkaar gehaald om lekken van vloeistof te voorkomen. Lekken is de dood voor het MDF van de omkasting. De volgende keer ga ik op zoek naar een wasser van kunststof of aluminium. De redactie van Puresound heeft een Okki Nokki. Men is er daar tevreden mee op het lawaai na. 

Vloeistoffen en wat reinigt?

Om een goede keuze te maken bij de aankoop van reinigingsvloeistoffen is het belangrijk om te weten hoe dat wassen in zijn werk gaat. Het wassen van de plaat vindt uiteindelijk alleen maar plaats door het water dat in de vloeistof zit. Het water wat je daarvoor gebruikt is gedestilleerd of gedemineraliseerd. Na destillatie (koken en vervolgens damp opvangen) zijn alle anorganische zouten en vele organische stoffen verdwenen. Gedemineraliseerd water wordt bereid door water over een ionenwisselaar (soort van filter) te leiden. Op zich is dit product niet zo zuiver als (meervoudig) gedestilleerd water. In beiden gevallen zal geen kalk op de plaat achterblijven. 

Wel blijft het probleem dat water een hoge oppervlaktespanning heeft en dat daardoor het vuil niet voldoende loskomt. Om dat te bereiken wordt er bijvoorbeeld zeep toegevoegd aan het water, wat de oppervlaktespanning verlaagt. Zit er veel organisch materiaal op de plaat bijvoorbeeld afkomstig van vingerafdrukken dan wordt vaak ook een vetoplosser gebruikt. Naast zeep is alcohol een goede vetoplosser. Het probleem is dat alcohol niet alleen vet oplost maar ook het vinyl. Alcoholen die dat minder doen zijn Isopropanol en Ethanol. Je moet daarom alcoholen nooit in pure vorm gebruiken en zelfs niet te lang in contact brengen met het vinyl. Het even goed laten trekken van de plaat in een bak Disco Antistat wat nogal eens op audiofora wordt gesuggereerd, is daarom af te raden. 

Het grote voordeel van machines als VPI en Okki Nokki is dat schoonmaken en schoonzuigen kort na elkaar plaatsvindt en u daardoor niet bang hoeft te zijn voor aantasting van de plaat door alcoholen. Dit geldt alleen voor vinyl platen want schellak platen kunnen absoluut niet tegen alcohol.

Wat maakt antistatisch?

Veel bijgeluiden bij platen hebben niets te maken met vervuiling maar met de oplading door statische elektriciteit. Statische elektriciteit ontstaat bij mechanische wrijving tussen twee oppervlakken, in ons geval plaat en naald. U zult het misschien niet geloven, maar ik heb wel eens een zodanige schok gehad bij het afhalen van de plaat dat de afstandsbediening erop reageerde. Hoe lager de luchtvochtigheid, hoe meer statische elektriciteit. Het is daarom in ieder geval raadzaam in de winter wanneer de verwarming aanstaat de luchtvochtigheid in de gaten te houden. Dus af en toe goed luchten: niet alleen goed voor de audio maar ook prima voor de gezondheid!

Men kan verschillende dingen doen aan die statische elektriciteit, namelijk aarding van het chassis van de draaitafel en het anti statisch maken van de plaat zelf. Dat aarden van het chassis is niet zo moeilijk. Op mijn Oracle zit zelfs een schroefje op het subchassis om de aarddraad op aan te sluiten. Het werkt uitstekend en ik raad iedereen aan om hier mee te experimenteren. 

Ook het antistatisch maken van de plaat is verstandig. Wassen maakt platen volledig anti statisch of beter gezegd ontlaadt de statische plaat. Daarbij lijkt na wassen de plaat lange tijd antistatisch te blijven en de vraag is waarom? Om een plaat “blijvend” antistatisch te maken zal er toch iets van een geleidende laag op moeten worden gebracht. Hoe effectief wassen de plaat ook schoonmaakt er zal iets van residu achterblijven wat heel fijn over de plaat is verdeeld. Dit residu vormt een geleidende laag. 

Last  

Deze Amerikaanse firma maakt al lang op professionele basis reinigingsvloeistoffen en niet alleen voor platenwasmachines maar ook voor het reinigen van naalden, tapes en Cd’s. Last wordt geïmporteerd door Frits de Vries. Zijn site is zeer de moeite van bekijken waard (http://www.fritsdevries.info/historie/last/lastHFDpag.html)

Last bestaat onder meer uit gedestilleerd of gedemineraliseerd water, isopropyl alcohol en zepen. Ik heb in het verleden altijd Last gebruikt. Prima spul is mijn ervaring.

De vloeistof kost 22,50 euro per liter.

Quality service (QS)

Het gaat hier om een Nederlandse firma. De eigenaar en producent Lourens Ouweltjes heeft een achtergrond als scheikundige. (http://www.qsaudio.nl) 

De reinigingsvloeistof bestaat onder meer uit gedestilleerd of gedemineraliseerd water, ethanol en zepen. Ethanol is duurder dan isopropanol omdat het in principe drinkbaar is (overigens niet aan te raden en zeker niet met die zeep erin). Voor dit artikel heb ik een liter van QS vloeistof gekocht. Last en QS vloeistof zijn sterk vergelijkbaar. Misschien is Last net iets prettiger in het gebruik maar aan de andere kant wel weer duurder.

De QS vloeistof kost 19 euro per liter.

L’ art du Son

Deze vloeistof is een ontwikkeling van Martina Schroeder. Zij is de Duitse importeur van Loricraft platenwasmachines en Garrard draaitafels (http://www.garrard501.com)  L’art du Son bestaat uit pure zepen zonder toevoegingen als emulgatoren en conserveringsmiddelen. De vloeistof is bovendien biologisch volledig afbreekbaar. Omdat er geen alcohol in zit kan de vloeistof zonder gevaar ook voor schellak platen gebruikt worden. De vloeistof doet haar reinigende werk zeer goed is mijn ervaring. 
Wel minder geschikt voor de Disco Antistat omdat de vloeistof te langzaam verdampt. Sinds ik met dit wasmiddel werk vraag ik me wel eens af of die alcohol niet juist wordt toegevoegd aan wasvloeistoffen om een snelle verdamping van de vloeistof te bevorderen. Bij platenwassers met de afzuiging maakt dat verder niets uit maar wel bij de Disco Antistat. Ik gebruik L’ art du Son nu al jaren en ben nog steeds zeer enthousiast. Net als vele deelnemers van het Duitse Analog forum heb ik de idee dat na het wassen met deze vloeistof de plaat ietwat beter en vloeiender klinkt dan bij andere vloeistoffen. Op een of andere manier smeert dit middel heel subtiel terwijl de middelen op alcoholbasis de plaat wat lijken uit te drogen. Ook de antistatische werking is meer dan prima. 

De vloeistof kost 35 euro voor een flesje waar volgens de gebruiksaanwijzing vijf liter vloeistof mee aangemaakt kan worden. Dit is 7 euro per liter en ongeveer 7 eurocent per plaat. Ik maak nooit meer dan een liter vloeistof aan om veroudering te voorkomen. Gewoon met de bijgeleverde maatbekertje wat toevoegen aan een fles gedestilleerd of gedemineraliseerd water en goed schudden. 

Het feit dat er geen conserveringsmiddelen in zitten maakt L’art du Son vloeistof wel kwetsbaar voor bederf. De vloeistof wordt daarom geleverd in een donkerbruin flesje. Koel en donker bewaren van dit flesje en de door u gemengde vloeistof is aan te raden. Goed schudden voor het gebruik en ook wanneer er zich witte vlekjes in de vloeistof bevinden (kan verder geen kwaad).  Er zijn slimmeriken die de vloeistof willen aanlengen met alcohol om hem verder te “verbeteren”. Martina Schroeder raadt dit sterk af.
L'art du Son is in Nederland verkrijgbaar en te bestellen in de  puresoundshop.nl.

Zie hier: http://www.puresoundshop.nl/webshop/accessoires/detail/133/lp-reinigingsmiddel-lart-du-son.html

Overige vloeistoffen

Op het internet zijn diverse recepten voor eigenbrouwsels te vinden. http://www.tnt-audio.com/clinica/fluids.html Ik heb daar zelf ook fiks mee geëxperimenteerd en was daar niet echt gelukkig mee. Na lezing van mijn artikel zal ook duidelijk zijn dat ik vind dat er in veel van deze recepten te veel alcohol zit. Deze middelen zouden wel eens erger kunnen zijn dan de kwaal. Voor de rest zal ik het maar niet hebben over mensen die Glassex e.d. gebruiken om platen te reinigen. Dit soort middelen zijn niet gemaakt voor de het schoonmaken van vinyl. U kunt daar beter verre van blijven.

Carl’s schoonmaakregime

Als verwoed verzamelaar van platen ben ik al jaren bezig met deze materie. Op basis van mijn ervaringen heb ik het volgende schoonmaakregime ontwikkeld. Nieuwe platen worden altijd gewassen met L ‘art du Son en dus zonder alcohol. Dat maakt de plaat zeer goed anti statisch en reinigt de vervuiling in verband met het productieproces volledig. Vaak wordt in dit verband persvet genoemd, fabrikanten hebben me uitgelegd dat zoiets eigenlijk niet bestaat. 

Bij tweedehands platen weet je nooit wat er mee gebeurd is. Vroeger werd er veel gerookt en als een plafond vuil wordt van de nicotine dan zit het ook op de plaat. En wat te denken van as van sigaren en sigaretten, vingerafdrukken, vetten van vleesfondue, schimmels. Dat en veel meer zit mogelijk op de platen vastgekoekt. Om die reden was ik tweedehands platen altijd met diverse vloeistoffen want elk middel heeft wel zijn sterke kant en reinigt bepaalde typen verontreinigingen beter. Daarom was ik eerst voor met een vloeistof die alcohol bevat zoals Last en Quality Service. Kort daarop was ik na met de alcoholvrije  L‘art du Son. Na twee maal wassen zijn de platen optimaal schoon. Ik heb uitstekende ervaringen met deze methode en nooit last van een dot stof aan de naald of statische elektriciteit. Ik schat de gemiddelde wasbeurt van een tweedehands plaat op 25 eurocent exclusief platenwasser. Ook de antistatische werking lijkt nagenoeg onbeperkt. Ik moet daar bij wel zeggen dat ik een aardige collectie heb en veel van plaat wissel. Wel iets anders dan in mijn jonge jaren want dan stond die fraaie LP wel weken achter elkaar aan.

Bij gebruik van een VPI of Okki Nokki wel oppassen dat door te lang schoonzuigen de plaat weer statisch wordt opgeladen. Vaak zit er op de rand nog wat vloeistof. Ik heb daarom altijd keukenpapier bij de hand om zoiets te deppen. Dat doe ik ook met nieuwe Lp’s want in principe kan vinyl veel hebben. 

Ik doe de gebruikte vloeistof wel eens in een wijnglas en het valt me dan altijd op hoe ongelooflijk vies de vloeistof is. Probeer het maar eens.

Het resultaat van dit alles is niet alleen een schone en anti statische plaat en een langere levensduur van de naald. U zult ook een daadwerkelijk zeer grote verbetering van geluid en geluidsbeeld waarnemen. Details komen daarbij beter tot leven in een prachtig driedimensionaal beeld. 

Tot slot 

Het is natuurlijk verstandig om zo’n prachtige schone plaat niet in een vuile hoes te doen. Dus zorg dat u schone hoezen bij de hand hebt. Ik gebruik meestal de hoezen van Goldring  met geplastificeerde binnenkant of de Nagakao plastic hoes die in de oude bedrukte hoes gestoken kan worden. Als U de plaat extra wilt “beschermen” zou u kunnen denken aan Last Record Preservative. Deze vloeistof wordt in zeer geringe hoeveelheid op de plaat gebracht waar het indringt. Het zou geen residue achterlaten, plaatslijtage verminderen en de geluidskwaliteit verbeteren. Ik heb het gebruikt voor ik platen ging wassen met L ‘art du Son. Nu gebruik ik het alleen nog bij oude platen die er goed uitzien maar minder klinken. Na gebruik van Record Preservative lijken de platen subtiel beter te klinken. Een advies om dit middel in het vervolg te gebruiken krijgt u echter niet van mij – zelf uitproberen is mijn devies.

Puresound realiseert zich dat niet alle beschikbare wasmiddelen betrokken zijn bij deze test. Mocht een fabrikant of importeur een geschikt middel kunnen leveren kan hij/zij een sample leveren. Dit artikel zal vervolgens op basis van de ervaringen met dit nieuwe middel aangepast worden.

Inmiddels heb ik een door Hanze fraai gemodificeerde Thorens 160.1 uit 1972 klaar staan. Een uitgebreide special over dit bijzondere product wordt voor februari voor u gerecenseerd.