The Ultimate System Set- Up Disc: een juiste opstelling van de luidsprekers
Wanneer u uw luidsprekers optimaal in uw luisterkamer wilt plaatsen is een goede set up disc een zeer handig hulpmiddel. Wat dat betreft zijn we er wel op vooruitgegaan sinds het analoge tijdperk. Met een test LP zou dat ook moeten kunnen, maar de vraag blijft dan altijd wat je precies aan het doen bent
Bij het instellen van de azimuth bijvoorbeeld kan het stereobeeld van links naar rechts “verschoven” worden. Maar als de luidsprekers niet goed zijn opgesteld kan een foutieve instelling van de azimuth wellicht leiden tot versnelde slijtage van element en/of plaat.
Bij een test CD heb je dit soort problemen niet en daarom kan men het best de plaatsing van de luidsprekers met behulp van een dergelijke CD doen. Als de luidsprekers goed zijn opgesteld, gaat het instellen van de platenspeler een stuk beter.
Test CD’s als vergelijking
Ik heb verschillende test CD’s die dateren uit de beginjaren van de CD. Een bekende is die van de overleden audiojournalist Jan Kool op RCA uit 1984 (RD70400). Er zit een informatief boekje bij, waarin onder meer de lofzang wordt uitgesproken over het toen nieuwe digitale medium. Van de test CD gebruik ik de glijdende toon nog wel eens. Die loopt van 125 Hz naar 25 kHz in kleine stapjes. Met een dergelijke toon kan men eenvoudig resonanties op verschillende plaatsen in de kamer opsporen en proberen die te verhelpen.
Twee andere test CD’s die de moeite waard zijn, zijn die van Chesky en Stereophile. U vindt bij beiden de bekende kanaaloriëntering en fase test. Die van Chesky (JD37) is daarnaast leuk om uw bezoekers te imponeren met de diepte van het stereobeeld van uw set. Dat gebeurt dan door David Chesky zelf die met een tamboerijn in de hand steeds verder naar achter loopt in een ruimte. Verder staat er ook leuke muziek op de CD (www.chesky.com ).
De CD van Stereophile (stph-002-2) bevat ook een zeer interessante vergelijking van verschillende microfoons. De stem van een verhalenverteller is opgenomen met 17 microfoons. Elke keer dat van microfoon gewisseld wordt is dat meer of minder hoorbaar. De Stereophile CD bewijst onomstotelijk dat het gebruik van microfoons bepalend is voor het uiteindelijke resultaat van de opname. Deze CD is een echte aanrader, zeker voor het geval u dit niet gelooft (www.stereophile.com)
Isotek CD
Na een goede discussie over de opstelling van luidsprekers en akoestiek kreeg ik bij een bekende Hifi zaak in Sneek een wat recentere test CD om uit te proberen: The Ultimate System Set- Up Disc van Isotek (www.isoteksystems.com).
Deze disk helpt u bij kanaaloriëntering, controleren van de fase en plaatsing van luidsprekers. De CD bevat ook muziek van het audiofiele label Opus (www.opus3records.com ). Zelf ben ik altijd wat huiverig voor audiofiele opnames omdat de muziek vaak op de tweede plaats komt. Bij Opus hoeft u zich daar verder geen zorgen over te maken, want bijvoorbeeld Eric Bibb is werkelijk een topartiest die ook zeer goed is opgenomen. Opus levert trouwens ook veel opnamen op vinyl. De LP’s van Eric Bibb zijn in ieder geval zeer de moeite waard.
Testomgeving
Ik heb deze CD deze keer niet op mijn hoofdinstallatie getest. Ik ben bezig met het ontwerpen van een tweede luisterruimte op zolder. In deze ruimte zijn zojuist nagalm- en frequentiemetingen gedaan. Om die metingen goed te kunnen doen heb ik een alternatieve set gebruikt bestaande uit een Meridian 506.20 CD speler, Quad 34/ 306 voor - en eindversterker en Mordaunt Short MS 902 luidsprekers. Misschien niet meteen het audiofiele Nirwana maar wel apparatuur die niet kleurt en ook duidelijk muziek maakt. Het leuke was dat ik de ruimte als luisterruimte helemaal niet kende en volledig onbevooroordeeld de luidsprekers ben gaan opstellen.
Opzet CD
De Isotek CD is opgezet als een soort stappenplan. Je loopt hem door en probeert de verschillende parameters optimaal te krijgen door opstelling van de luidsprekers. Wat daarbij opvalt is, dat als een bepaalde parameter is ingeregeld dat vaak betekent dat ingeleverd wordt bij de een andere parameter. De test CD zal dus een paar keer doorlopen moeten worden om voor u het beste compromis te vinden. Daarna gaat hij de CD kast in totdat u iets wezenlijks in de kamer gaat veranderen.
Op de CD hoort u een stem die u in het Engels door de test helpt, ondersteund door castagnetten. De stem is wat "soft" opgenomen in relatie tot de castagnetten. Ik vond dat in het begin wat vreemd totdat ik doorkreeg hoe slim dat was. Een stem is onbetrouwbaar om een test mee te doen. Let eens op uw tongbeweging als u “left” zegt. U drukt uw tong tegen het boven gehemelte. Het uitspreken van “right” komt echter vanuit de keel. Bij de kanaal oriëntering zal zo het signaal aan de ene kant al snel anders klinken dan aan de andere kant en dat ligt niet aan akoestiek of apparatuur maar aan het stemgebruik. Bij een muziekinstrument zal dat verschil er niet zijn.
Over de keuze van castagnetten niets dan lof. De castagnetten, een slagwerkinstrument, staan absoluut pint point in de ruimte en daar wordt gretig gebruik van gemaakt op de CD.
Tracks
01. Introduction
02. Channel Evaluation
03. Phase Test
04. Loudspeaker Position & Adjustment
05. Soundstage Test - Intro
06. Soundstage Test
07. 360-Degree Test - Intro
08. 360-Degree Test
09. Stereo Image Depth-Intro
10. Stereo Image Depth Test 1
11. Stereo Image Depth Test 2
12. Stereo Image Depth Test 3
13. Frequency Range Test - Increasing (20Hz and progressively increases in frequency every 10 seconds to 20kHz)
14. Frequency Range Test - Decreasing (20kHz and progressively decreases in frequency every 10 seconds to 20Hz) The spot frequencies covered are 20Hz, 43Hz, 93Hz, 200Hz, 430Hz, 930Hz, 2000Hz, 4300Hz, 9300Hz and 20000Hz.
De praktijk
We beginnen met de bekende test van kanaaloriëntering en fase. Dit is maar voor een eerste ruwe opstelling van de luidsprekers. Daarna wordt verder gegaan met de precieze opstelling: stem en castagnetten gaan van links naar rechts en van achter naar voren. Op een bepaald moment is er zelfs een 360 graden test waarbij de indruk bestaat dat er ook nog iets achter je gebeurt. Na wat schuiven en naar binnen draaien heb je de luidsprekers wel zo ongeveer waar ze optimaal presteren. Maak verder niet de fout van veel audiofielen om u te fixeren op een parameter.
U zult merken dat het uiteindelijk resultaat vaak afhankelijk is van een paar centimeters schuiven. Probeer daarbij ook de luisterplaats wat naar voren en achter te plaatsen. Ook dat kan veel uitmaken.
Conclusie
Met behulp van Isotek CD ben ik er prima in geslaagd om mijn luidsprekers in mijn tweede luisterkamer op te stellen. Het kostte me eigenlijk nauwelijks zo veel moeite. Het resultaat was eigenlijk zo goed dat ik me na verbouwing en verfraaiing van de zolder nog maar eens moet afvragen waar ik mijn referentieset moet gaan plaatsen: boven of beneden?
De Isotek CD is in ieder geval een handig hulpmiddel gebleken bij het opstellen van de luidsprekers. Er is maar een negatief puntje: de prijs. Ik vind 35 euro toch wel stevig betaald voor een CD.
Gebruikte apparatuur
Platenspeler: Thorens 160.1 met Hanze modificaties, Denon 160 element
CD speler: Meridian 560.20
Versterker: Quad 34 (voor) en Quad 306 (eind)
Luidsprekers: Mordaunt Short MS 902
Bekabeling: Diversen
