Tekst: Rene van Es/Foto's: Music2audioImport/VandenHul | 28 mei 2014 |  <   > |
TAGS: Recensies |

Van den Hul, analoog genoegen met The Grail SB + The Crimson XG-W

Er zijn dingen die je mij maar één keer hoeft te beloven en dan houd ik die persoon aan zijn toezegging. Daarom keek ik reikhalzend uit naar de komst van een Van den Hul phonovoorversterker, die geleverd zou gaan worden in combinatie met een The Crimson XG-W element van de hand van de meester zelf.

 

In een grote koffer kreeg ik het apparaat; ik vroeg me verwonderd af, waar al dat gewicht vandaan komt. Het blijkt afkomstig van de roomwit gespoten kast die zwaar is uitgevoerd met dik plaatwerk en verstevigingen die een aardbeving doorstaan. Naar de huidige maatstaven van gefreesde aluminium fronten is The Grail SB niet moeders mooiste, maar "ware schoonheid zit van binnen" zegt mijn vrouw wel eens. Trappelend van ongeduld begon ik de accu’s te laden zodat het spelen kon beginnen. Dat het analoge feestje zó gezellig zou worden, kon ik op dat moment nog niet bevroeden.

The Grail SB

The Grail SB is een fraai stuk elektronica dat tot doel heeft, op een ultieme wijze de lage spanning van MM- of MC-elementen genoeg te versterken om tot lijnniveau te stijgen,alsmede uiteraard het uitvoeren van de RIAA-correctie. In tegenstelling tot de "gewone" The Grail kan de SB-versie zowel met gebalanceerd als niet-gebalanceerd aangesloten elementen werken. Daarbij moet direct de opmerking worden gemaakt, dat de SB niet in staat is om signalen om te zetten van gebalanceerd naar niet-gebalanceerd of andersom. Gebalanceerd in betekent gebalanceerd uit. Daarom vinden we op de achterzijde van het apparaat per kanaal tweemaal XLR in en tweemaal RCA in. Plus natuurlijk XLR en RCA uit. De enige andere aansluitingen zijn een aarde en een aansluiting voor de externe voeding. Tussen alle aansluitingen in zit een MM/MC-keuzeschakelaar. De voorzijde is net zo simpel. Eén enkele druktoets met LED-verlichting om het apparaat vanuit de laadstand naar de speelstand om te zetten. Dat laden geschiedt met een externe voeding, die er optisch heel anders uitziet dan The Grail SB. The Grail SB is gespoten in wit of zwart en aan de zijkanten afgewerkt met houten panelen. De voeding zit gewoon in een standaard industriële behuizing met aluminium front en zwarte kast.

De volledig gebalanceerde schakeling in The Grail SB krijgt zijn spanning van een accu in de kast, waarmee circa 7 uur gespeeld kan worden alvorens hij 12 uur moet worden opgeladen. Het is niet mogelijk om te spelen met een lege accu. Opwarmen van de elektronica is niet nodig, wel is er een inspeeltijd van ongeveer 100 uur. Uniek is de met spoelen geregelde RIAA-correctie; er komt geen condensator aan te pas. Ook het aantal koppelcondensatoren is tot een minimum beperkt. De printplaat is zoveel mogelijk trillingvrij opgehangen in de kast en heeft met goud beklede printbanen. Op de printplaat vinden we een 4-tal dipswitch-banken om de versterkingsfactor in te stellen. Voor MM-elementen kunnen de waarden 33, 41 en 50 dB gekozen worden. Voor low-output MC-elementen zijn dat 56, 64 en 73 dB. De afsluitimpedantie is voor MM 47 kOhm bij 50 pF, voor MC stelt de versterker zichzelf in op de optimale waarde die ligt tussen de 40 en 400 Ohm. Wie een hoge versterking kiest voor MM, neemt die waarde mee voor de MC-ingang. Er is niet voorzien in separate switches. Mocht het nodig zijn de impedantie of afsluitcapaciteit voor een MM- of MC-element aan te passen, dan moet de gebruiker zelf weerstanden of condensatoren in RCA- of XLR-pluggen solderen en die parallel aan de pluggen van de inkomende interlink gebruiken. Daarmee is The Grail SB eigenlijk een zeer puristisch apparaat, geoptimaliseerd of te optimaliseren voor slechts één element. De uitgangsimpedantie is voor RCA 330 Ohm en voor XLR 660 Ohm. De signaal/ruisverhouding is beter dan 77 dB.

The Crimson XG-W

The Crimson XG-W is een met de hand gemaakt moving coil element dat zich laat positioneren tussen de VdH The Canary en The Condor. De body is gemaakt van hout (W=wood); op speciaal verzoek is een polycarbonaat body beschikbaar. Kenmerken zijn een relatief hoge uitgangspanning van 0,65 mV, het gebruik van gouddraad (G=gold) voor de gekruiste spoelen (X=cross) en een samarium-kobalt magneet. Zoals bijna alle topelementen van VdH is het element tijdens de productie aan te passen aan speciale wensen. 

Standaardspecificaties zijn onder meer:

Afronding diamant: 2 x 85 Micron 

Tipmassa: 0,32 mg

Frequentie bereik: 5Hz – 55kHz 

Afspeeldruk: 1,4 - 1,6 gram

Statische compliantie: 35 Micron/mN 

Kanaalgelijkheid: > 0,3 dB 

Kanaalscheiding: > 36 dB

Inwendige impedantie: 13 Ohm

Afsluitimpedantie: 25 tot 200 Ohm

Gewicht: 8,75 gram

Afwijkende waarden voor het aan mij uitgeleende element zijn:

Output: 0,8 mV bij 5,6 cm/sec

Afspeeldruk: 1,35 - 1,5 gram

Het eigen gewicht in combinatie met de statische compliantie maakt The Crimson geschikt voor toonarmen met een effectieve massa tussen 10 en 16 gram. Mocht de diamant ooit beschadigen, kan hij alleen vervangen worden door te re-tippen. Standaard wil Van den Hul het element gratis controleren na ongeveer 200 uur spelen (inspeeltijd) om vast te stellen dat het element na inspelen aan de specificaties voldoet.

Opstelling

De opstelling voor het beoordelen van zowel de VdH The Grail SB phonovoorversterker als het meegeleverde element eindigt bij een set PMC fact.12 luidsprekers die verbonden zijn met Crystal Cable Speak Reference kabel, waarbij de luidsprekerterminals voor de midden- en hoge tonen zijn doorgelust met Simply Audio jumpers. De eindversterker is een Audia Flight 50 klasse A type, die met Yter XLR interlinks is verbonden met een Strumento No. 1 lijnvoorversterker van hetzelfde merk. Mijn eigen H.A.T. buizen phonovoorversterker heeft plaatsgemaakt voor The Grail SB. Jaap Pees van Hanze Hifi heeft mij ooit voorgesteld, mijn SME 5009 toonarm te voorzien van XLR pluggen aan de VdH D-501 Silver Hybrid kabel, omdat de arm en kabel gebalanceerd gebruikt kunnen worden, waardoor de signaal/ruisafstand in MC-transformatoren nog beter zal zijn. Nu ben ik hem daar dubbel dankbaar voor en sluit ik mijn Transfiguration Axia element optimaal aan. De arm is gemonteerd op een Transrotor Super Seven draaitafel met een Transrotor voeding. Tussen de Audia Strumento en de The Grail zit een VdH D-102 MkIII Hybrid, die keer op keer bewijst dat een kabel niet duur hoeft te zijn om geweldige prestaties neer te zetten. Met Kemp netfilters zorg ik voor een schone stroomvoorziening en een Quadraspire rack draagt de apparatuur. Met zoveel analoog fraais in huis slaan we de digitale bronnen gewoon helemaal over.

Transfiguration Axia sessies

Met mijn eigen en dus bekende Axia element start ik met één van mijn meest begeerlijke LP’s, Into The Labyrinth van Dead Can Dance. Ik ben nauwelijks aan de tweede track gekomen of mijn adem stokt in de keel. Links komen sambaballen naar voren, centraal staat een grote trommel, her en der in de ruimte weerklinkt ander slagwerk. Terwijl stemmen in lagen worden opgebouwd ter hoogte van wat een normaal mens meet, vormt het stereobeeld zich in een halve boog voor mij in de ruimte. De scheiding tussen de instrumenten is fenomenaal en in mijn herinnering heb ik die nooit beter mogen beluisteren. Niet hier en niet elders. Met mijn eigen element, dat inmiddels al jaren meespeelt, kreeg dit nooit eerder voor elkaar. Een vriend van mij wil de plaat graag overnemen, welnu, als hij dit hoort gaat hij hem waarschijnlijk stelen. De transparantie spat van de luidsprekers met een soepelheid die zich niet in woorden laat vertalen. In een overweldigend stereobeeld staat de zanger van de band centraal. Verpletterd door het resultaat zet ik de volgende briljante opname op, The Weavers Reunion at Carnegie Hall 1963. Vanaf San Francisco Bay Blues, via Guantanamera en Goodnight Irene draai ik de hele tweede kant tot aan ‘Round The World. Mocht iemand het aantal microfoons willen tellen, het zijn er exact drie waarachter de zevenmans formatie staat opgesteld. Het publiek staat nu eens niet achter de band geplaatst maar ervóór, zoals het eigenlijk hoort te zijn. De meeste phonovoorversterkers gaan daar al de mist mee in. De plaat, die ik veel draai, vertoont enige slijtage, maar met The Grail SB is dat echt van ondergeschikt belang. Achtergrondruis lijkt opgegeten te worden om nog meer ruimte te geven aan stemmen en instrumenten. Het stereobeeld is volmaakt. Bas, gitaren en banjo proberen elkaar de loef af te steken in puntigheid. Een voet die meebeweegt op het podium laat de diepe resonantie van het plankier horen. Als tijdens If I Had A Hammer het publiek zich roert door mee te klappen, lopen de rillingen over mijn rug en staat het kippenvel op mijn armen. De overtreffende trap? ‘Round The World is gekmakend zuiver, snel en levensecht. Werkelijk niet te geloven dat dit meer dan 50 jaar geleden is opgenomen met de middelen van toen. Wat een meesterwerk.

Na twee van die superplaten even iets gewoons, Brothers In Arms van Dire Straits. Een rommelmarkt-aankoop gemaakt van oliecrisisvinyl. Ook al honderden keren hier in huis gedraaid, vooral kant twee track één met de titel Ride Accross The River. Ik kan weer in superlatieven vervallen, maar houd het op de nuchtere feiten als een snijdende gitaar, intense percussie, diep trillende bas en daartussen de stem van Mark Knopfler. In de zeldzame transparantie van de set verdwijnt elke component uit beeld en is het slechts het stereobeeld dat blijft bestaan. Ik wist niet eens dat mijn versterkers en luidsprekers dit niveau kunnen halen. Het is vooral de impact van de drums die, afgezet tegen de oerwoudachtige geluiden, de meeste indruk maakt. Het is ook de snelheid van de weergave die verbijstert, luister maar eens naar slagwerk op een versterker met een snelle respons en daarna op een versterker met een stijgtijd die behoorlijk minder is, dan weet u wat ik bedoel. Laat u geen knollen voor citroenen verkopen, digitaal haalt dit niveau van geen kant. Daarbij halen moderne opnames onder invloed van marketeers en ander commercieel volk deze dynamieksprongen niet meer. Toegegeven, de plaat was tweedehands slechts één Euro, de speler met element en The Grail schieten over de 20.000 Euro heen. Na het geweld even bijkomen met de zoetgevooisde stem van Stacey Kent en haar easy listening Dreamsville. Stacey heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld tot een favoriete zangeres in huize Van Es vanwege haar geweldige stem, de mooie opnames en de prima muzikanten die haar omringen. Ook zij stelt niet teleur en zingt de sterren van de hemel met tracks die speciaal voor mij ten gehore worden gebracht. Oorstrelend en vol natuurlijke warmte. Nooit wollig, nimmer overstuurd, puur en zuiver.

Intussen ben ik doorgegaan met het spelen van platen en heb ik gekozen om iets te zeggen over een Tacet opname, de eerste Tube Only, met werken van Corelli, Biber en Vivaldi op kant één. Wederom een 180 gram LP, dit keer uit 1999, waar de vonken vanaf spatten in transparantie en dynamiek. Vooral het opzwepende werk van Biber weerklinkt op een manier die alleen te evenaren is door de spelers met hun instrumenten in huis te halen. Loepzuiver, nooit scherp en toch met een definitie waarvan je gaat watertanden. Wat ik ook draai met dit Transfiguration element, het stelt mij nooit teleur in klank. Des te meer ben ik benieuwd wat een VdH The Crimson element gaat doen. Maar dat zal ik eerst moeten inbouwen en afregelen. 

VdH The Crimson sessies

Na een korte start met Diana Krall om even een indruk van het element te krijgen en om te constateren dat vervorming meer in de plaat zit dan in de keten van element tot luidspreker, komt een echte klassieker de kast uit: het Köln Concert van Keith Jarrett. Het VdH element spoort als een trein door de groeven, dat deed het ook al op een testplaat voor het afregelen, en laat zo ongeveer elke nuance horen die de vleugel van Jarrett weet voort te brengen. De invloed van de zaal is uitermate goed hoorbaar. Het is echter vooral de dynamiek, het gemak en het gewicht dat indruk maakt. De dynamiek is verbluffend groot afgezet tegen een inktzwarte achtergrond. Daar komt nog eens bij dat door de transparantie het trappen van de meester op het podium zó wordt weergegeven, dat mijn mond opnieuw openvalt. Het ogenschijnlijke gemak van het door de groeven sporen geeft aan hoe meesterlijk het element is opgebouwd. Geen spoor van stress of een seconde van mistracking. Met gewicht duid ik aan, welke kracht aan het instrument ontleend kan worden. Dat beluisterde ik al met Krall, maar in deze pianosolo is dat zeer zeker ook aanwezig. De momenten dat Jarrett zijn spel lardeert met zingen, zijn duidelijk op de plaat aanwezig, maar voor mij had hij zijn mond mogen houden. Ach, het is onderdeel van het geheel en van zijn passie om te spelen. Geïnspireerd door de piano is de stap naar Misty van het Tsuyoshi Yamamoto trio maar klein. De plaat is wellicht het meest indrukwekkende voorbeeld van dynamiek dat ik in de collectie heb zitten. De zachtste noot weerklinkt subtiel door de luisterruimte, als de bas zachtjes invalt en nog zachter het slagwerk mee gaat doen. Het zijn alleen de bekkens die ik graag iets meer aanwezig zou hebben. Mijn Transfiguration element weet die nadrukkelijker in het geheel te plaatsen. Nu heeft de piano wel heel erg alle aandacht gekregen. De aftasting van de LP is fenomenaal, zelfs uit de redelijk beschadigde groeven trekt VdH alleen maar muziek. Van jazz naar de Vier Jaargetijden in de meest romantische en tedere uitvoering die ik ken. Opgenomen rond 1970 met Alan Loveday op soloviool is het een schoolvoorbeeld van tijdloze muziek waarin een luisteraar kan wegzinken. De subtiele details van de viool, het zachte spel van het klavecimbel en het orgel dat doorklinkt laten zich afzetten tegen het gehele orkest dat met kracht kan invallen. Het is vooral de Zomer die mij boeit, waarin bloemen ontluiken voor mijn ogen om niet veel later dier en mens angst aan te jagen wanneer een storm over de zinderende velden trekt. Een palet aan klanken komt voorbij, waarbij ik alle techniek kan vergeten om alleen nog van muziek te mogen genieten. Het The Crimson element gaat duidelijk een stap verder dan de Transfiguration als het gaat om het overdragen van de zachtste tot de meest luide passages. Waar de Transfiguration een vleugje hardheid heeft, doet de The Crimson mij meer denken aan de ronde vormen van Rubensvrouwen. Overigens zonder daarbij te vervallen in oeverloze en doodgeslagen romantiek. De combinatie van kracht en subtiliteit is een waar wondertje in analoge opbouw.

Ik heb wel eens opgemerkt dat, als Juliette Gréco van haar LP Et Ses Grandes Chansons goed klinkt, de platenspeler in orde is. Mag ik kort zijn? De combinatie Transrotor/SME/VdH en de The Grail SB geven Juliette precies die zeldzame schoonheid die mij ooit verliefd deed worden op haar stem. Elke nuance is hoorbaar, maar veel belangrijker: haar stem klinkt alsof ze elk gezongen woord vanuit het diepst van haar hart meent. Zó Frans, zó kenmerkend voor het chanson in het algemeen. Minstens zo mooi is Be Careful, It’s My Heart. Holly Cole is beklemmend in intensiteit, pure overdracht van emotie, volkomen zuiver en geen spoor van enige vervorming of zelfs maar plaatruis. De uptempo opname It’s Alright With Me dendert er achteraan en brengt de luisteraar met een klap terug in de werkelijkheid. Maar luister eens naar de bas aan de linkerkant, oef, wat spettert die de kamer in. De drukke muziek loopt op mindere combinaties met regelmaat vast, nu is het transparantie troef van de eerste tot de laatste seconde. De laatste lakmoestest moet komen van The Carpenters en hun album Now & Then. Opgenomen is een kinderkoor op de track Sing. Kind voor kind is los te maken van de achtergrond en individueel te volgen, iets dat met andere sets evenmin onmogelijk is, maar dan moet de combinatie wèl volledig kloppen. Daaroverheen gaan de stemmen van Karen en Richard Carpenter. Jammer dat Karen zo vroeg kwam te overlijden, mooi dat zoveel muziek als erfenis is nagelaten. Het mag dan zoet en gedateerd zijn, luisteren naar Now & Then verveelt mij nooit.

Resumé

Bij de vertaling van het woord "grail" krijg ik als extra omschrijving van Google: "Een ding dat zeer gewild is of waar naar wordt gestreefd". Wat een waarheid als een koe als het de VdH The Grail SB aangaat. Dat streven kan wel een poosje duren, want met een prijskaart van € 13.000 voor de phonovoorversterker en € 4.080 voor het element liggen budgetprijzen mijlenver achter ons. Eigenlijk is het absurd om zoveel geld uit te geven om die ouderwetse, zwarte platen te kunnen draaien, waar de kosten voor een platenspeler nog eens bovenop komen. Nog meer absurd is het uitgeven van een dergelijk bedrag of meer aan een digitale bron, want die is volgens mij plat gezegd niet in staat om zo te excelleren. En toch doen sommige mensen dat zonder met de ogen te knipperen, omdat het hobby is. Dus waarom zouden wij ons niet verlustigen aan zo ongeveer de mooiste analoge weergave die ik ooit in huis mocht halen? Heeft het nog zin om The Grail SB of The Crimson XG-W verder aan te prijzen of volstaat mijn verhaal tot hier toe? Ik denk het wel, nu is het aan u om een dealer te zoeken om zelf te gaan luisteren. Hebt u de middelen ter beschikking, dan kunt u niet anders dan VdH in het hart sluiten als het gaat om analoge weergave. Ik zal er zelf nog een hele tijd van blijven dromen.

Prijzen:

VdH The Grail SB phonoversterker € 13.000

VdH The Crimson XG-W MC-element € 4.080

Distributeur:

Music2 audio import

Honselersdijk

E-mail: info@music2.nl

Website: www.music2.nl

Gebruikte apparatuur:

Analoog:

- Transrotor Super Seven 40/60alu/TMD platenspeler

- Transrotor SME 5009 toonarm

- Transfiguration Axia low output MC-element

- VdH The Crimson XG-W low output MC-element

Versterking:

- H.A.T. PH-2 phonovoorversterker met PHS-2 voeding

- H.A.T. Clean Power Supply

- Van den Hul The Grail SB phonovoorversterker

- Audia Flight Strumento No.1 lijnvoorversterker

- Audia Flight 50 eindversterker

Luidsprekers:

- PMC fact.12

Stroomvoorziening:

- Netsnoeren: Kemp, Lapp (DIY), Crystal Cable Power Reference, Crystal Cable Power Ultra, Supra LoRad (DIY), Siltech SPX-10, Siltech SPX-20

- Netfilter: Kemp Elektroniks Power Source, Kemp Elektroniks Balanced Isolator Source

- Netspanning: Kemp Elektroniks Quantum Approach plug, Supra MD-06 EU Mk II verdeelblok, gescheiden audiogroep, AHP Neozed zekeringen

Kabels:

- Interlinks analoog: VdH D-501 Silver Hybrid, Yter XLR, VdH D-102 Mk IIII Hybrid XLR

- LS-kabels: Crystal Cable Speak Reference, Simply Audio jumpers

Accessoires:

- Meubel: Quadraspire QAVX, Gingko Audio platform

- Overig: Acoustic System diffusers, Acoustic System Resonators Basic + Silver, Creaktiv Systems Twister Stop, Stein Music E-pads +S, Harmonix Big-Band , Hanss Acoustics platenwasmachine, WBT Nextgen connectors