Puresound

Hanze hifi

Voor wie Hanze hifi te Zwolle niet kent: het is een fantastisch leuke hifi zaak schuin tegenover het station Zwolle. Met een “grote”, maar ook met een “kleine” beurs kunt u bij hun terecht voor exclusieve producten. Daar zitten producten bij van kleinschalige fabrikanten als LFD elektronica en Graham luidsprekers. Deze worden door Hanze zelf uit Engeland geïmporteerd. Daarnaast heeft Hanze een deskundige technische dienst die gespecialiseerd is in het renoveren en verbeteren van draaitafels waaronder Thorens en Garrard. En of dat allemaal niet genoeg is maakt het bedrijf onder de naam HAT (Het Audio Team) een aantal creatieve audio producten onder het motto “Simplicity is genius” http://hanzehifi.nl/h-a-t. Een van die producten is de HAT PH 3 buizenphonoversterker.

Moeilijkheid bij phonovoorversterkers met buizen

Eigenlijk zie je op de Hifi markt helemaal niet zoveel phonoversterkers met buizen en zeker niet bij High End producten. De reden is, dat het minieme signaal wat van de groef komt extreem versterkt moet worden. Dat is heel erg moeilijk te doen met buizen die uit de aard altijd wat ruis zullen genereren. Een hoge versterking betekent al snel (te) veel ruis. 

Moving Magnets (MM) zijn de meest verkochte elementen in het lagere prijssegment. In deze elementen wordt een magneetje opgehangen tussen de polen van enkele kleine ijzerkernspoelen. De spanningswaarde van dergelijke elementen (bijvoorbeeld de bekende Grado Black) zit rond de 5 mV. De spanningswaarde van een CD speler, DAC of tuner is echter veel en veel hoger. Een element moet dus eerst op “lijnniveau” versterkt worden want anders komt er niet voldoende geluid uit uw luidsprekers. Het lijnniveau ligt tussen de 125 mV en 500 mV. Dat betekent dat een MM element tenminste met een factor 100 versterkt moet worden om voldoende spanning af te geven. Op zich is en was dat in de tijd dat er nog geen transistor versterkers op de markt waren goed te doen met een buizenversterker. Probleem is echter, dat de huidige topelementen allemaal Moving Coils (MC) zijn. In dit geval zitten de polen van de ijzerkernspoel opgehangen tussen een magneet. Hierdoor wordt er veel minder spanning opgewekt dan bij een MM. Mijn Benz Ruby element bijvoorbeeld heeft een uitgangsspanning van 0,3 mV.  Een gemiddelde MC van 0,5 mV zal dus al vlug met een factor 1000 versterkt moeten worden. 

In de beginjaren van de MC was die hoge versterking toch wel een uitdaging. Omdat elke versterker in die tijd wel een ingebouwde phonotrap bezat werd er daarom voor gekozen extra te versterken door toevoeging van bijvoorbeeld een step-up trafo. Bij een buizenphonotrap betekende dit wel dat de ruis die buizen van nature hebben ook versterkt werd: het voordeel van de MC werd daarmee bij de versterking tenietgedaan.

“Simpicity is genius”

Om dit ruisprobleem te voorkomen kiezen de ontwerpers van het HAT team Jaap Pees en Richard Herman voor een simpele oplossing. Om toch die kleine stroompjes te kunnen versterken met behulp van buizen en daarbij ruis van buizen te vermijden draaien ze de zaak eigenlijk om. Ook In hun phonotrap vindt de versterking plaats in twee fasen. In de eerste fase wordt versterkt tot op een niveau van 35 dB. De versterking vindt in deze fase plaats met behulp van een hoogwaardige opamp of een step-up trafo (naar keuze). In de tweede fase wordt extra versterkt en vindt de RIAA correctie plaats. In plaats van de 35 dB van de eerste fase zal de PH 3 zo naar keuze een versterkingsfactor van 55, 60 of 65 dB kunnen leveren. In principe is daarmee de phonotrap voor elk (normaal) element geschikt.

Omdat een opamp of step-up trafo relatief gemakkelijk ruisvrij te krijgen is zal de geringe ruis die een buis nu eenmaal heeft op deze wijze niet versterkt worden. En voor de duidelijkheid, die ruis zal miniem hoorbaar zijn met het volume open zonder dat er een plaat opstaat. Bij het spelen hoort u die echter alleen de muziek. 

Verdere technische informatie

De HAT phonotrap wordt in een kleine serie gemaakt. Het leuke daarvan is, dat u als consument kunt kiezen voor diverse uitvoeringen. De uitvoering die ik ter recensie heb is er een met een opamp. Hiervoor wordt de AD 797 gebruikt. Deze wordt ook gebruikt voor microfoonvoorversterkers waar vergelijkbare lage signalen moeten worden versterkt. Daarnaast kan gekozen worden voor versterking met behulp van een stepup trafo. Hanze gebruikt daarvoor de Lundahl trafo’s. Het voordeel daarvan is, dat hiermee gebalanceerd gedraaid kan worden. Er komen dan ook XLR pluggen achterop in plaats van de gebruikelijke cinch. Maar als u niet gebalanceerd speelt is het vast en zeker ook mogelijk als uitgang te kiezen voor de cinch pluggen. Ik heb diverse phonotrappen in huis gehad waar het ingangssignaal gebalanceerd was en het uitgangssignaal ongebalanceerd. Omdat de versterking in de phonotrap gebalanceerd plaatsvindt, pakt men zo toch de klankmatige voordelen van een gebalanceerde versterker mee. Het is wel jammer dat ik de HAT ph 3 niet ook met een trafo heb gehoord. Het zou me niet verbazen als dit net iets muzikaler klinkt. 

P.S. Het is goed gebruik om een recensie te laten lezen door de fabrikant. De enige opmerking van Jaap Pees van Hanze hifi over dit artikel was, dat hij toch een voorkeur had voor een opamp. Dit klinkt naar zijn mening toch wat transparanter.

Als u echt geïnteresseerd bent in dit kwaliteitsproduct moet u zeker eens goed overleggen met Jaap Pees over de diverse uitvoeringen. Ook op onderdelenniveau kan namelijk rekening gehouden worden met uw wensen. Zo kunnen de standaard weerstanden vervangen worden door die van Vishay. Deze metalen weerstanden zijn extreem ruisarm en klankmatig het beste wat er momenteel leverbaar is. Daarnaast kunnen de Siemens koppel condensatoren vervangen worden door die van MIT of V cap.

Tot slot is het leuke van een buizenversterker als die van HAT dat deze op smaak te tunen is door het vervangen van de buizen. Voor die mensen die dan zeggen dat dit niet deugt en dat een versterker neutraal moet zijn vragen we bij Puresound dan altijd wat ze daar precies mee bedoelen. In elke ruimte klinkt een set anders en er is niets mis mee om het geluid binnen redelijke grenzen te tunen (en meer doe je niet bij wisselen van buizen). De buizen die er in de gerecenseerde versie zaten waren in de ingangsversterker een NOS (New Old Stock) Siemens ECC 83 en een NOS Philips ECC 82 in de uitgangsversterker. Als u andere buizen wilt uitproberen moet u er wel rekening mee houden, dat deze gematcht zijn. De versterker werkt zonder feedback en dit kan leiden tot verschillende niveaus in de kanalen.

Hoe klink dat nou? 

Jaap Pees had de phonotrap aangepast aan mijn Benz Ruby Low element. Deze aanpassing gaat niet met de gebruikelijke dip switches. Dit is een klein ongemak maar daar wordt dan ook ieder risico op storing (ook in de toekomst!) mee voorkomen. 

Na de PH 3 ingeschakeld te hebben heb ik hem rustig op bedrijfstemperatuur laten komen. Buizenversterkers zijn daar zeer gevoelig voor en dat geldt temeer voor phonotrappen. Toen ik het nummer “Tin Pan Alley”, dat op de LP “Couldn’t stand the Weather van Stevie Ray Vaughn” staat, opzette was ik gelijk verloren. Het luisteren met deze phonotrap betekent namelijk een zeer realistische ruimtelijk ervaring. Stemmen en solisten worden daarbij krachtig neergezet in een fraaie diffuse achtergrond. Het geheel geeft een holistisch beeld dat mijn Whest en veel andere door mij beluisterde phonotrappen niet zo neer kan zetten. De saxofoon is een muziekinstrument dat de menselijke stem dicht benadert. Sonny Rolins speelt hem wel zeer uitmuntend op de LP “Sax Colosseum”. Rollins haalt op deze plaat werkelijk alles uit de sax wat erin zit. 

Uit al het materiaal wat ik beluisterd heb bleek dat het hoog en laag tot het beste behoort wat ik gehoord heb. Het laag was verder zeer goed, maar was relatief iets minder. Dit zou echter zeer goed aan de fijn tuning van mijn set gelegen kunnen hebben. Sinds ik de Svetlana 6550 buizen van mijn versterker heb vervangen door KT 120 is de verhouding laag, midlaag niet ideaal. Daarom ben ik nadat ik de HAT PH 3 heb teruggebracht nog eens gaan experimenteren met mijn Monitor Audio luidsprekers. Deze kunnen gevuld worden met zand en met wat minder zand klinken ze in samenhang met de KT 120 buizen toch net iets beter in het laag.

Tot slot was de ruis zoals gebruikelijk bij een goede buizenversterker niet hoorbaar tijdens het spelen. Dat was wel het geval met de naald van de plaat met het volume open. Ik heb het sterke vermoeden dat als u een element heeft wat iets meer spanning afgeeft dan mijn Benz Ruby 3 er nog minder ruis zal zijn.

Conclusie

Na lezing van deze recensie zult u net als ik moeten concluderen dat de HAT PH 3 van Hanze hifi een wel zeer doordacht en puristisch ontwerp is. We mogen er nog best een beetje trots op zijn dat het een product van eigen bodem is. De prijs zal naar gelang de uitvoering tussen de 3000 en 3500 euro bedragen. Bij de artikelen over de Thorens 160 modificaties door Hanze hifi (http://www.puresound.be/recensies/archive/2014/december/article/thorens-td-160-platenspeler-modificaties-waaronder-van-hanze-hifi-deel-1) hebben we al eerder gezegd, dat Hanze zeer redelijke prijzen hanteert. Dat is bij de HAT PH 3 phonoversterker zeker ook het geval. 

Prijs

3000,-  tot 3500,- euro (naar gelang van uitvoering)

Informatie

Hanze Hifi
W: http://hanzehifi.nl/

Charles referentie set 

Oracle Delphi V platenspeler, Graham 2.2 arm, Benz Ruby 3 L element, Pluto Universal Copper mat

Thorens 160 mark 1 platenspeler Hanze gemodificeerd, Denon DL 160 element

Meridian 506.20 CD speler

Whest PS 20.0 phono voorversterker

Conrad Johnson Premier 17LS (voor) en Premier 11a (eind) versterker

Monitor Audio 20 luidsprekers

Van de Hul 501 phonokabel, Kimber PBJ interlinks, Russ Andrews Classic stroomkabels en VLS luidspreker kabel met Graham Nalty GN-2 banaan stekkers.